Οι επιγραφές του ναού
Από τις επιγραφές του ναού της Παναγίας, ιδιαίτερα δεσπόζουν οι τρεις κτητορικές επιγραφές και μία επιγραφή που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νάρθηκα της εκκλησίας. Οι επιγραφές αυτές, εκτός από το ότι καθόρισαν το όνομα με το οποίο η εκκλησία έγινε γνωστή ως «Παναγία Σκριπού», είναι πηγή πληροφοριών για την εκκλησία, όπως η ταυτότητα του κτήτορα και το έτος ανέγερσης του ναού.
Αναφέρει χαρακτηριστικά η κυρίως κτητορική επιγραφή, η οποία περιζώνει την κόγχη του Αγίου Βήματος της Παναγίας, για την ίδρυση του ναού:
ΕΠΗ ΒΑΣΙΛΙΟΥ Κ ΚΟΝΣΤΑΝΤΗΝΟΥ ΚΑΪ ΛΕΩΝΤΟΣ ΤΟΝ ΘΗΩΤΑΤΟΝ ΒΑΣΪΛΕΩΝ ΤΟΝ ΡΩΜΕΟΝ.
Η επιγραφή αυτή αναφέρεται στον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Α΄ τον Μακεδόνα, ο οποίος βασίλεψε από το 867 έως το 886μ.Χ, και στα δύο παιδιά του, Κωνσταντίνο και Λέοντα τον Στ΄ το Σοφό.
Στους τοίχους της προθέσεως και του διακονικού υπάρχουν και οι δύο επιγραφές που αναφέρονται στην οικοδόμηση των παρεκκλησίων του Αποστόλου Πέτρου και Παύλου. Ιδιαίτερα, στο βόρειο τοίχο της προθέσεως βρίσκεται η κτητορική επιγραφή για το παρεκκλήσιο του Αποστόλου Παύλου:
ΕΚΑΛΗΕΡΓΗΣΕ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ ΑΓΪΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΛΕΟΝ Ο ΠΑΝΕΥΦΪΜΟΣ ΒΑΣΗΛΗΚΟΣ ΠΡΟΤΟΣΠΑΘΑΡΪΟΣ ΚΑΪ ΕΠΗ ΤΟΝ ΥΚΪΑΚΟΝ ΥΠΕΡ ΛΥΤΡΟΥ ΚΑΪ ΑΦΕΣΕΟΣ ΤΟΝ ΠΟΛΛΩΝ ΑΥΤΟΥ ΑΜΑΡΤΗΩΝ ΕΤΟΥΣ ΑΠΟ ΚΤΗΣΕΟΣ ΚΟΣΜΟΥ ΕΞΑΚΪΣΧΗΛΙΟΣΤΟ ΤΡΪΑΚΟ-ΣΗΟΣΤΩ ΟΓΔΟΗΚΟΣΤΩ Β.
Στο νότιο τοίχο του διακονικού, από την άλλη, βρίσκεται η κτητορική επιγραφή του παρεκκλησίου του Αποστόλου Πέτρου:
ΕΚΑΛΗΕΡΓΗΣΕΝ ΤΩΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ ΑΓΪΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΤΟΥ ΚΩΡΥΦΕΟΥ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΛΕΟΝ Ω ΠΑΝΕΥΦΥΜΟΣ ΒΑΣΪΛΗΚΟΣ ΠΡΟΤΟΣΠΑΘΑΡΗΟΣ ΚΑΪ ΕΠΗ ΤΩΝ ΥΚΗΑΚΩΝ ΥΠΕΡ ΛΥΤΡΟΥ ΚΑΪ ΑΦΕΣΕΟΣ ΤΟΝ ΠΟΛΛΩΝ ΑΥΤΟΥ ΑΜΑΡΤΗΟΝ ΕΠΗ ΪΓΝΑΤΗΟΥ ΤΟΥ ΥΚΟΥΜΕΝΗΚΟΥ ΠΑΤΡΗΑΡΧΟΥ ΑΜΗΝ.
Οι επιγραφές αυτές, που όπως και η κυρίως κτητορική επιγραφή, οι οποίες είναι γραμμένες με όμορφα ανάγλυφα αλλά ανορθόγραφα γράμματα, μας αναφέρουν ότι τα παρεκκλήσια αυτά είναι αφιερωμένα στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο και κτίσθηκαν από το Λέοντα τον Πρωτοσπαθάριο έξι χιλιάδες τριακόσια ογδόντα δύο χρόνια από κτίσεως κόσμου, επί Πατριαρχείας του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιγνατίου, δηλαδή το έτος 873 με 874 μ.Χ. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Ιγνάτιος, ο οποίος είναι και Άγιος της εκκλησίας μας και γιορτάζει στις 23 Οκτωβρίου, διετέλεσε Πατριάρχης δύο φορές στη ζωή του, από το 846 έως το 858 κι από το 867 έως το 877μ.Χ., οπότε και εκοιμήθη, καθώς επίσης ότι οι Βυζαντινοί χρονολογούσαν τα γεγονότα από κτήσεως κόσμου, δηλαδή από το έτος 5508 π.Χ.
Στη δυτική πλευρά του νάρθηκα και στην αριστερή γωνία, βρίσκεται επιγραφή με χαραγμένα γράμματα και με κείμενο που αποτελείται από δώδεκα τρίμετρους ιαμβικούς στίχους.
Η επιγραφή αναφέρει:
ΟΥ ΦΘΟΝΟΣ ΟΥΔΕ ΧΡΟΝΟΣ ΠΕΡΙΜΗΚΕΤΟΣ ΕΡΓΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΣΩΝ ΚΑΜΑΤΩΝ ΠΑΝΑΡΙΣΤΕ ΒΥΘΩ ΠΟΛΥΧΑΝΔΕΙ ΛΗΘΗΣ ΕΡΓΑ ΕΠΕΙ ΒΟΟΩΣΙ ΚΑΙ ΟΥ ΛΑΛΕΟΝΤΑ ΠΕΡ ΕΜΠΗΣ ΚΑΙ ΤΟΔΕ ΓΑΡ ΤΕΜΕΝΟΣ ΠΑΝΑΟΙΔΙΜΟΝ ΕΞΕΤΕΛΕΣΑΣ ΜΗΤΡΟΣ ΑΠΕΙΡΟΓΑΜΟΥ ΘΕΟΔΕΓΜΟΝΟΣ ΙΦΙΑΝΑΣΣΗΣ ΤΕΡΠΝΟΝ ΑΠΟΣΤΙΛΒΩΝ ΠΕΡΙΚΑΛΛΕΑ ΠΑΝΤΟΘΕΝ ΑΙΓΛΗΝ ΧΡΙΣΤΟΥ Δ ΕΚΑΤΕΡΩΘΕΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩ ΕΣΤΑΤΟΝ ΑΜΦΩ ΩΝ ΡΩΜΗΣ ΒΩΛΑΞ ΙΕΡΗΝ ΚΟΝΙΝ ΑΜΦΗΚΑΛΥΠΤΕΙ ΖΩΟΙΣ ΕΝ ΘΑΛΙΗΙΣΙΙ ΧΡΟΝΩΝ ΕΠ ΑΠΕΙΡΟΝΑ ΚΥΚΛΑ Ω ΠΟΛΥΑΙΝΕ ΛΕΟΝ ΠΡΩΤΟΣΠΑΘΑΡΙΕ ΜΕΓΙΣΤΕ ΓΗΘΟΜΕΝΟΣ ΚΤΕΑΤΕΣΣΙ ΚΑΙ ΕΝ ΤΕΚΕΕΣΣΙΝ ΑΡΙΣΤΟΙΣ ΧΩΡΟΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΩΝ ΤΕ ΠΑΛΑΙΦΑΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΙΟ+.
Η επιγραφή αυτή θυμίζει τη γλώσσα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και είναι κατά κάποιο τρόπο προφητική, ενώ, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες επιγραφές, τα γράμματα είναι σκαλισμένα και όχι ανάγλυφα και δεν είναι ανορθόγραφα. Σε ελεύθερη μετάφραση, η επιγραφή αναφέρει:
Ούτε ο φθόνος, αλλά ούτε κι ο χρόνος θα καλύψει στο βυθό της λήθης τα έργα του Λέοντα του Πρωτοσπαθάριου, ο οποίος κατείχε σαν κτήμα του τον Ορχομενό. Και τα έργα αυτά τα οποία θα διαλαλούν διά μέσου των αιώνων τα μεγαλεία του Θεού είναι το παναοίδιμον τέμενος της απειρογάμου μητρός και τα δύο παρεκκλήσια των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου των οποίων την ιερή σκόνη,
δηλαδή τα ιερά λείψανα, "καλύπτει η γη της Ρώμης".
Στο σημείο αυτό θυμόμαστε τα λόγια του μακαριστού Αντουράκη, καθηγητή της Χριστιανικής αρχαιολογίας στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος διαβάζοντας την παραπάνω επιγραφή επισήμανε πως
η Παναγία δεν είναι απλά μνημείο χριστιανικό, αλλά και μνημείο ελληνικό. Διότι από μόνη της καταρρίπτει όλες τις θεωρίες ότι τον ένατο αιώνα είχαν εξαφανισθεί οι Έλληνες από την Ελλάδα και ούτε ελληνικά μιλούσαν, αλλά ούτε και η ελληνική γλώσσα υπήρχε. Όλες λοιπόν οι επιγραφές της εκκλησίας, αλλά και ιδιαίτερα αυτή η επιγραφή» επισήμανε ο μακαριστός Αντουράκης «αποδεικνύουν ότι τον 9ο αιώνα και Έλληνες υπήρχαν στην Ελλάδα και ελληνικά μιλούσαν και μάλιστα ορισμένοι από αυτούς γνώριζαν άριστα, εκτός από την ελληνική διάλεκτο της εποχής, και την αρχαία ελληνική γλώσσα.
Στον ναό της Παναγίας υπάρχουν επίσης, εσωτερικά και εξωτερικά κι άλλες εντοιχισμένες επιγραφές, τόσο χριστιανικές, όσο και προχριστιανικές. Πολλές από αυτές είναι επιτύμβιες στήλες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μία επιτύμβια στήλη που γράφει
Aθηνόδωρε, Aριστέα, Χαίρε», δηλαδή «Αθηνόδωρε και Αριστέα να είστε χαρούμενοι.
Ακόμη υπάρχει μία προχριστιανική επιγραφή στο εσωτερικό του ναού που αναφέρει τους νικητές των μουσικών αγώνων, οι οποίοι είχαν πραγματοποιηθεί προς τιμήν των Τριών Χαρίτων στο αρχαίο ωδείο, που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την εκκλησία.
Πηγές:
"Η Παναγία η Σκριπού", π. Χαραλ. Χατζηχαραλάμπους.